DEHB Belirtileri

Çocuklarda Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) belirtileri genellikle dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olmak üzere üç ana başlık altında toplanır. DEHB belirtileri, çocuğun yaşına ve cinsiyetine göre değişebilir, ancak genel olarak şu şekilde sınıflandırılabilir:

---

 1. Dikkat Eksikliği Belirtileri

   - Detaylara dikkat etmeme: Çocuk, ödevlerde, projelerde veya diğer görevlerde sıklıkla dikkatsiz hatalar yapar.

   - Dikkati sürdürememe: Bir göreve veya oyun aktivitesine odaklanmakta zorlanır.

   - Dinlememe: Konuşulduğunda dinlemiyor gibi görünür, talimatları takip etmekte zorlanır.

   - Organizasyon sorunları: Görevleri düzenlemek ve planlamakta güçlük çeker.

   - Eşyaları kaybetme: Sık sık kalem, oyuncak veya ödev gibi eşyaları kaybeder.

   - Unutkanlık: Günlük aktivitelerde unutkanlık yaşar.

 2. Hiperaktivite Belirtileri

   - Yerinde duramama: Ellerini veya ayaklarını oynatır, yerinde durmakta güçlük çeker.

   - Sürekli hareket etme: Sınıfta ya da oturması gereken yerlerde sürekli ayağa kalkma ihtiyacı hisseder.

   - Sessiz kalamama: Sessizce oyun oynamakta veya bir aktiviteye katılmakta zorlanır.

   - Aşırı konuşma: Çok fazla ve bazen uygun olmayan durumlarda konuşur.

 3. Dürtüsellik Belirtileri

   - Sıra beklemekte zorlanma: Sırasını beklemede güçlük çeker.

   - Sorular tamamlanmadan cevap verme: Bir soruyu dinlemeden cevap verir.

   - Başkasının sözünü kesme: Başkalarının konuşmalarını ya da oyunlarını bölme.

Bu belirtiler, DEHB'li çocukların günlük yaşamlarını etkileyebilir ve okulda, evde veya sosyal ortamlarda zorluklar yaşamalarına neden olabilir.

DEHB YE EŞLİK EDEBİLEN TANILAR

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olan çocuklarda ve yetişkinlerde, DEHB’ye eşlik eden başka psikiyatrik ve nörolojik rahatsızlıklar da sıklıkla görülebilir. Bu duruma eş tanı (komorbidite) denir. DEHB'li bireylerde en sık rastlanan eşlik eden hastalıklar şunlardır:

1. Anksiyete Bozuklukları

   - DEHB'li çocuklar, aşırı endişe, korku veya stres yaşadıkları anksiyete bozuklukları geliştirebilir. Bu durum okul performansını, sosyal ilişkileri ve genel yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir.

2. Depresyon

   - DEHB'li bireylerde, özellikle tedavi edilmediğinde depresyon görülebilir. Düşük benlik saygısı, sosyal izolasyon ve başarısızlık hissi, depresyona yol açabilir.

 3. Öğrenme Güçlükleri

   - Disleksi, diskalkuli (matematikle ilgili zorluklar) ve disgrafi (yazıyla ilgili zorluklar) gibi öğrenme bozuklukları DEHB’li çocuklarda sıkça görülür. Bu durum, okul başarısızlığına neden olabilir.

4. Davranış Bozuklukları

   - Karşıt Olma Karşı Gelme Bozukluğu (KOHB): DEHB'li çocuklarda inatçılık, otoriteye karşı gelme, kural tanımama gibi davranışlar gelişebilir.

   - Davranım Bozukluğu: Hırsızlık, yalan söyleme, kurallara uymama ve saldırgan davranışlar gibi daha ciddi davranış problemleri de görülebilir.

5. Yıkıcı Davranış Bozuklukları

   - DEHB ile birlikte yıkıcı ve kontrol edilemeyen dürtüsel davranışlar (örneğin, sık kavga etme, kuralları sürekli ihlal etme) ortaya çıkabilir.

 6. Tik Bozuklukları

   - Tik bozuklukları ve Tourette sendromu gibi istemsiz kas hareketleri veya ses çıkarma bozuklukları da DEHB'li bireylerde sıklıkla görülür.

 7. Uyku Bozuklukları

   - DEHB'li çocuklar uykuya dalmakta zorlanabilir, huzursuz bir uyku düzeni gösterebilir veya uyandıktan sonra yeterince dinlenmiş hissetmeyebilirler.

8. Madde Kullanım Bozuklukları

   - Özellikle tedavi edilmediğinde, ergenlik ve yetişkinlik dönemlerinde DEHB'li bireylerde madde kullanımı riski artabilir. Alkol, sigara ve uyuşturucu gibi maddelere yönelme ihtimali daha yüksek olabilir.

9. Duygudurum Bozuklukları

   - Bipolar bozukluk ve duygudurum dalgalanmaları gibi bozukluklar da DEHB ile birlikte görülebilir. Bu tür bozukluklar ani öfke patlamaları veya aşırı enerji artışı gibi belirtilerle kendini gösterebilir.

Bu eşlik eden bozuklukların varlığı, DEHB'nin tedavisini ve yönetimini daha karmaşık hale getirebilir. Bu yüzden tanı koyulurken detaylı bir değerlendirme yapılması ve buna göre bir tedavi planının belirlenmesi önemlidir.

 DEHB’DE ÖĞRETMENLERİN YAPABİLECEKLERİ

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olan çocukların okulda başarılı olabilmesi ve sosyal becerilerini geliştirebilmesi için öğretmenlerin desteği çok önemlidir. DEHB'li çocuklar için öğretmenlerin yapabilecekleri, sınıf ortamını ve ders planlarını düzenlemekten, uygun davranış yönetimi stratejileri geliştirmeye kadar geniş bir yelpazeyi kapsar. İşte DEHB’li öğrenciler için öğretmenlerin yapabilecekleri:

1. Sınıf Düzenlemeleri

   - Dikkati Dağıtacak Faktörleri Azaltma: Öğrencinin dikkatini dağıtabilecek pencereden uzak, sınıfın ön kısmına oturtulması yararlı olabilir. Ayrıca, ses, ışık ve hareket gibi dikkat dağıtıcı unsurların en aza indirilmesi önemlidir.

   - Kısa ve Net Talimatlar Verme: Öğrenciye verilen görev ve talimatların net, basit ve kısa olmasına özen gösterilmelidir. Talimatları yazılı ve sözlü olarak vermek de etkili olabilir.

   - Sık Aralar Verme: DEHB’li öğrenciler uzun süre dikkatlerini sürdüremeyebilirler. Bu nedenle ders sırasında kısa ve düzenli aralar vermek, öğrencinin dikkatini yeniden toplamasına yardımcı olabilir.

   - Alternatif Öğrenme Yöntemleri Kullanma: Görsel materyaller, sesli anlatımlar ve uygulamalı etkinlikler gibi farklı öğrenme yöntemleri kullanmak, DEHB’li öğrencinin dersi daha iyi anlamasına katkı sağlayabilir.

2. Öğrenciye Özgü Destek Sağlama

   - Bireyselleştirilmiş Eğitim Planı (IEP): DEHB'li öğrencilere özel eğitim planı hazırlanabilir. Bu plan, çocuğun ihtiyaçlarına göre şekillendirilir ve öğretmenin öğrencinin akademik başarısını desteklemesine yardımcı olur.

   - Ekstra Süre Tanıma: Sınavlar ve ödevlerde öğrencilere ekstra süre tanımak, dikkatlerini toparlamaları ve işlerini tamamlamaları için faydalı olabilir.

   - Dikkat Toplama Teknikleri: Öğrenciye dikkatini toplaması için belirli işaretler kullanarak hatırlatmalar yapılabilir. Örneğin, öğretmenin göz teması kurarak ya da öğrencinin sırasına hafifçe dokunarak ona dikkat etmesi gerektiğini hatırlatması etkili olabilir.

 3. Davranış Yönetimi

   - Pozitif Pekiştirme: İyi davranışlar için övgü ve ödüller vermek, olumlu davranışların artmasına yardımcı olabilir. Örneğin, öğrenci ödevini zamanında bitirdiğinde ya da ders sırasında sessiz kaldığında onu övmek etkili olabilir.

   - Davranışsal Hedefler Belirleme: Öğrencinin ulaşabileceği somut hedefler belirlemek ve bu hedeflere ulaştığında ödüllendirmek, çocuğun kendi davranışlarını yönetmeyi öğrenmesini sağlar.

   - Negatif Davranışlara Alternatif Sunma: DEHB'li öğrenciler bazen dürtüsel davranışlar sergileyebilirler. Öğretmen, bu davranışlara alternatif yollar önerebilir. Örneğin, öğrencinin yerinde duramadığı durumlarda kısa bir yürüyüş yapmasına izin vermek gibi.

 4. Etkili İletişim

   - Düzenli Geri Bildirim Sağlama: Öğrencilere kısa ve öz geri bildirimler vermek, onların neyi doğru yaptıklarını anlamalarına yardımcı olabilir. Geri bildirim hemen ve yapıcı bir şekilde verilmelidir.

   - Ebeveynlerle İş Birliği: Öğretmenler, öğrencinin gelişimi hakkında ebeveynlerle düzenli olarak iletişim kurmalı ve evde de uygulanabilecek stratejiler konusunda bilgi alışverişi yapmalıdır.

5. Öğrenmeyi İlgi Çekici Hale Getirme

   - Aktif Öğrenme Yöntemleri: DEHB'li öğrenciler, pasif öğrenmeye kıyasla aktif olarak katıldıkları derslerde daha başarılı olabilirler. Grup çalışmaları, deneyler ve uygulamalı projeler gibi etkinliklerle dersleri ilgi çekici hale getirmek faydalı olabilir.

   - Oyun ve Hareket Kullanın: Ders sırasında hareket etmeye olanak tanıyan etkinlikler ya da dikkat toplamaya yönelik kısa oyunlar, öğrencinin enerjisini kontrol altında tutmasına yardımcı olabilir.

6. Organizasyon Becerilerini Geliştirme

   - Planlama ve Düzenleme Öğretme: DEHB'li öğrenciler için organize olma becerilerini öğretmek önemli olabilir. Çalışma malzemelerini düzenlemeleri için yardım etmek ve görevleri küçük parçalara ayırarak plan yapmalarını sağlamak, dikkatlerini sürdürmelerine yardımcı olabilir.

   - Ödev ve Görev Listesi Kullanma: Öğrenciye günlük olarak yapılacak işlerin listelendiği bir görev listesi hazırlamak, ödevlerini ve sorumluluklarını takip etmelerine yardımcı olabilir.

7. Empati ve Sabır

   - Sabırlı Olma: DEHB'li öğrencilerle çalışırken sabırlı olmak ve onların davranışlarını kişisel algılamamak çok önemlidir. Öğrencinin karşılaştığı zorlukları anlamaya çalışmak, daha etkili bir öğretim süreci sağlayabilir.

   - Empati Geliştirme: DEHB’li çocukların zorlandığı durumları anlamaya çalışmak, öğretmenlerin onlara daha iyi destek sunmasına yardımcı olur.

8. Profesyonel Destekle İş Birliği

   - Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık: Okul rehber öğretmeni ya da psikolog ile iş birliği yaparak öğrencinin akademik ve duygusal gelişimini desteklemek önemlidir. Uzman desteğiyle uygun stratejiler geliştirilip uygulanabilir.

   - Eğitim Seminerleri ve Atölyeler: Öğretmenlerin DEHB hakkında bilgi sahibi olmaları ve bu konuda eğitim almaları, öğrencilerin ihtiyaçlarını daha iyi anlamalarına ve yönetmelerine yardımcı olabilir.

DEHB'li öğrencilerin, doğru destekle akademik ve sosyal başarı elde etmeleri mümkündür. Öğretmenler, bu süreçte sabırlı ve anlayışlı bir şekilde hareket ederek öğrencilerin potansiyellerine ulaşmalarına yardımcı olabilirler.

DEHB’DE AİLEYE ÖNERİLER

Çocuklarda Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) teşhisi konduğunda, ailelerin çocuğa sağladığı destek, tedavi ve yönetim sürecinde çok önemli bir rol oynar. Ailelerin yapabilecekleri, çocuğun hem davranışlarını yönetmesine yardımcı olmak hem de duygusal ve sosyal gelişimini desteklemek açısından büyük önem taşır. İşte DEHB’li çocuklar için ailelerin yapabilecekleri:

1. Eğitim ve Bilinçlenme

   - DEHB Hakkında Bilgi Edinme: DEHB’nin belirtileri, nedenleri ve nasıl yönetilebileceği hakkında bilgi sahibi olmak, ailelerin çocuklarını daha iyi anlamalarına yardımcı olur. DEHB ile ilgili kitaplar okumak, uzmanlarla konuşmak ve seminerlere katılmak bu konuda farkındalığı artırabilir.

   - Gerçekçi Beklentiler: DEHB’li bir çocuğun dikkat süresi, dürtü kontrolü ve organize olma gibi konularda yaşıtlarından farklı olabileceğini kabul etmek önemlidir. Çocuğa bu konularda gerçekçi beklentiler koymak ve süreç içinde sabırlı olmak gerekir.

2. Pozitif Disiplin ve Davranış Yönetimi

   - Pozitif Pekiştirme Kullanma: Olumlu davranışları pekiştirmek, çocuğun doğru davranışları öğrenmesine yardımcı olur. Övgü, ödül ya da olumlu geri bildirimler kullanarak çocuk olumlu davranışlar için motive edilebilir.

   - Net ve Tutarlı Sınırlar Koyma: DEHB’li çocuklar için tutarlı bir disiplin sistemi önemlidir. Açık ve net sınırlar belirlemek, çocuğun neyin doğru ya da yanlış olduğunu anlamasını kolaylaştırır. Aynı zamanda disiplin uygulamalarında tutarlı olunması, çocuğun güven hissetmesine yardımcı olur.

   - Olumlu Davranışlara Odaklanma: Çocuğun yaptığı hatalardan çok, başarılı olduğu davranışlar üzerinde durmak, özgüvenini artırabilir ve olumlu davranışların devam etmesini sağlayabilir.

 3. Düzenli ve Yapılandırılmış Bir Çevre Sağlama

   - Günlük Rutinler Oluşturma: DEHB’li çocuklar, yapılandırılmış bir günlük rutin ile daha iyi başa çıkabilirler. Uyuma, uyanma, ödev yapma ve yemek saatlerinin düzenli ve sabit olması, çocuğun kendini daha güvenli ve organize hissetmesine yardımcı olur.

   - Organizasyon Becerilerini Destekleme: Çocuğun eşyalarını ve aktivitelerini organize etmesine yardımcı olmak, DEHB’li çocuklar için önemlidir. Örneğin, çocuğun çantasını düzenlemesine yardımcı olabilir veya ödevlerini takip etmesi için bir görev listesi hazırlayabilirsiniz.

 4. Okulla İş Birliği

   - Öğretmenlerle İletişimde Olma: Aileler, öğretmenlerle düzenli olarak iletişim kurarak çocuğun okulda nasıl bir performans sergilediği hakkında bilgi almalı ve evde uygulanacak stratejiler konusunda öğretmenle iş birliği yapmalıdır.

   - Eğitim Planlarına Katılım: Çocuğun bireyselleştirilmiş eğitim planı gibi özel eğitim programlarına dahil olup olmadığını kontrol etmek ve bu programların geliştirilmesine katkıda bulunmak, çocuğun akademik başarılarını desteklemek açısından faydalı olabilir.

 5. Duygusal Destek ve Empati

   - Duygularını Anlama ve İfade Etme: DEHB’li çocuklar bazen duygularını kontrol etmekte zorlanabilirler. Aileler, çocuklarına duygularını tanımayı ve ifade etmeyi öğretmeli, duygusal patlamalar sırasında sakin ve anlayışlı olmalıdır.

   - Destekleyici Bir Tutum Benimseme: Çocuğunuzun karşılaştığı zorlukları küçümsememek ve onları anladığınızı hissettirmek, çocuğun kendisini değerli hissetmesine yardımcı olur. Empati göstermek, çocukların sorunlarıyla daha iyi başa çıkmalarını sağlayabilir.

   - Özgüveni Destekleme: DEHB’li çocuklar, başarılarındaki eksiklikler nedeniyle özgüven sorunları yaşayabilirler. Çocuğun güçlü yanlarına ve başarılarına odaklanarak, özgüvenini artırmaya çalışmak önemlidir.

6. Profesyonel Destek Arama

   - Uzmanlarla Görüşme: DEHB teşhisi konulan bir çocuğun tedavi ve yönetim süreci için bir uzmanla (çocuk psikiyatristi, psikolog, eğitimci) iş birliği içinde olmak önemlidir. Gerekirse, ilaç tedavisi ve davranış terapisi gibi müdahaleler için profesyonel yardıma başvurulabilir.

   - Aile Terapisi: Aile bireylerinin DEHB'li çocukla daha sağlıklı bir iletişim kurması ve ilişkilerini geliştirmesi için aile terapisi faydalı olabilir. Aile içi dinamiklerin iyileştirilmesi, çocuğun genel gelişimine olumlu katkıda bulunabilir.

7. Fiziksel Aktivite ve Sağlıklı Yaşam Tarzı

   - Fiziksel Aktivite Teşviki: Düzenli egzersiz yapmak, DEHB’li çocuklarda enerjiyi yönlendirme ve dikkat süresini artırma açısından faydalı olabilir. Spor aktiviteleri ya da düzenli egzersiz, çocuğun stres seviyesini düşürmeye ve uyku düzenini iyileştirmeye de katkı sağlar.

   - Dengeli Beslenme: Omega-3 yağ asitleri açısından zengin bir diyet ve sağlıklı beslenme, DEHB semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir. Dengeli bir beslenme düzeni, çocuğun dikkatini ve enerjisini olumlu yönde etkileyebilir.

   - Uyku Düzeni Sağlama: Uyku, DEHB’li çocuklar için çok önemlidir. Düzenli uyuma saatleri belirlemek ve uyku kalitesini artırıcı yöntemler kullanmak (ekran kullanımını azaltma, rahatlatıcı bir uyku ortamı hazırlama) çocuğun dikkatini toplamasına yardımcı olabilir.

 8. Sabırlı ve Kararlı Olma

   - Sabır Gösterme: DEHB’li çocuklarla başa çıkarken sabırlı olmak ve onların yaşadıkları zorlukları anlamak çok önemlidir. Sürekli tekrar eden zorluklarla karşılaşabilirsiniz, ancak kararlı bir tutum sergilemek, çocuğun gelişimine katkı sağlar.

   - Uzun Vadeli Düşünme: DEHB’li bir çocuğun gelişimi uzun vadeli bir süreçtir. Küçük adımlarla ilerlemek ve çocuğun her olumlu adımını kutlamak, hem çocuğunuzun hem de sizin moralinizi yüksek tutar.

Ailelerin DEHB’li çocuklara sağladığı bu tür destekler, çocuğun hem okul başarısına hem de duygusal ve sosyal gelişimine olumlu yönde katkıda bulunur. Aile içindeki tutarlılık, sabır ve sevgi, DEHB’li çocuğun yaşamını daha dengeli ve huzurlu bir hale getirmeye yardımcı olur.